Ιωάννα Κόπτση, HCPC - IARPP για τη Νοσηλευτική Ημερίδα “Επικοινωνία και διαχείριση κρίσεων στον χώρο της υγείας” του 7ου Ουρολογικού Συνεδρίου με θέμα “Η ηθική παρενόχληση στον χώρο της υγείας”.
Ο ορισμός που έδωσε ο Σουηδός ψυχολόγος και ψυχίατρος Heinz Leymann περιγράφει την ψυχολογική τρομοκρατία ή mobbing (to mob = περικυκλώνω, επιτίθεμαι), ως μία κοινωνική αλληλεπίδραση, όπου ένα άτομο ή μία ομάδα ατόμων (διώκτης) ασκούν ψυχολογική βία σε ένα άτομο ή μία ομάδα ατόμων (στόχος), χρησιμοποιώντας ανήθικους, εχθρικούς και αντιδεοντολογικούς τρόπους. Ένα από τα κομβικά γνωρίσματα της ηθικής παρενόχλησης είναι ο δυσδιάκριτος χαρακτήρας της. Θεωρείται μία από τις πιο σκληρές μορφές συμπεριφοράς στον εργασιακό χώρο, με έντονα διαβρωτική και επιβλαβή επήρεια, τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο. Διότι, επηρεάζει άμεσα και την ψυχική υγεία των εργαζομένων, αλλά και τα παραγωγικά αποτελέσματα της ομάδας.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί πως το φαινόμενο της ηθικής παρενόχλησης δεν είναι μία έντονη διαπροσωπική σύγκρουση. Οι περισσότεροι ερευνητές υποστηρίζουν ότι ένα μεμονωμένο γεγονός μπορεί να χαρακτηρισθεί ως ηθική παρενόχληση, μόνο εάν αυτό είναι τόσο σοβαρό, ώστε να δημιουργήσει μόνιμης αβεβαιότητα και βλάβη στο θύμα, επιφέροντας σοβαρές και μακροχρόνιες ψυχολογικές συνέπειες. Διαφορετικά, δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι πληροί τα στοιχεία του φαινομένου. Σπάνια παρατηρείται σωματική βία και αυτό συμβαίνει κυρίως σε περιπτώσεις όπου η ένταση του φαινομένου έχει φτάσει σε προχωρημένο στάδιο.
Σύμφωνα με την ψυχίατρο Marie-France Hirigoyen παρατηρείται πως οι ομάδες έχουν γενικότερα την τάση να εξισώνουν την ατομικότητα και να εναντιώνονται στη διαφορετικότητα. Συνεπώς, συχνά στον εργασιακό χώρο γίνονται στόχοι επιθέσεων συγκεκριμένα άτομα/ομάδες που διαφέρουν από τα υπόλοιπα μέλη, τα οποία είτε αρνούνται να σεβαστούν αυτήν τη διαφορετικότητα, είτε βιώνουν αισθήματα φθόνου, μειονεξίας και αντιζηλίας. Οι διαφορές αυτές συνήθως αφορούν το φύλο, την καταγωγή, τις θρησκευτικές ή πολιτικές πεποιθήσεις, την ηλικία, την εμφάνιση, το μορφωτικό επίπεδο, την οικονομική κατάσταση, τις ικανότητες, κάποια σωματική αναπηρία. Σε αυτές τις περιπτώσεις εμφανίζονται φαινόμενα ρατσισμού, σεξισμού, υποχθόνια παιχνίδια ισχύος και διακρίσεων.
Οι έρευνες δεν επαληθεύουν προς το παρόν τη συσχέτιση προσωπικότητα-χαρακτηριστικά θύματος. Ωστόσο επισημαίνουν πως υπάρχουν συγκεκριμένα άτομα/ομάδες που διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο στοχοποίησης. Άτομα με υψηλά προσόντα και ανώτερο μορφωτικό επίπεδο, που αψηφούν τη χειραγώγηση και είναι ταυτόχρονα συνεπή στην εργασία τους. Άτομα με στοιχεία διαφορετικότητας που αποκλίνουν από την ομάδα, όπως τα προαναφερθέντα. Άτομα με χαμηλή αυτοεκτίμηση, ντροπαλά, εύθικτα και αγχώδη. Και, τέλος, άτομα/ομάδες με ελλιπές κοινωνικό δίκτυο, χωρίς σημαντικές συμμαχίες στον εργασιακό χώρο.
Από την άλλη πλευρά, στη γενική τους πλειοψηφία οι διώκτες είναι άτομα εγωκεντρικά, ανεπαρκή, ανασφαλή, ανέντιμα, χειριστικά, πειστικά με μειωμένη ενσυναίσθηση και έντονη ανάγκη για έλεγχο. Αντλούν ικανοποίηση όταν μεταχειρίζονται τους άλλους, όταν σπείρουν τη διχόνοια και όταν παρατηρούν τις διαμάχες που επιφέρουν. Στόχος τους είναι να επιφέρουν βλάβη στο άτομο/ομάδα στόχος και να αποσπάσουν την προσοχή από τη δική τους ανεπάρκεια. Έτσι μπορούν ευκολότερα να διαχειριστούν βιώματα μειονεξίας και ανικανότητας. Καταγράφονται δύο τύποι διωκτών: οι τύποι που συμπεριφέρονται ως «αβοήθητοι» και κατηγορούν τους άλλους για τα αισθήματα κατωτερότητας που βιώνουν οι ίδιοι. Και οι χειριστικοί τύποι που κολακεύουν και εξαπατούν τους άλλους, προκειμένου να πετύχουν τον σκοπό τους και να βλάψουν τον στόχο τους. Η συμπεριφορά τους είναι συστηματικά και μεθοδευμένα επιθετική προς τον στόχο, ενώ προς τους συναδέλφους και τους ανωτέρους είναι από φιλική έως και δουλοπρεπής.
Τέλος, η ηθική παρενόχληση προϋποθέτει την ενεργητική ή παθητική συνεργασία των υπολοίπων συναδέλφων, οι οποίοι αν και αρχικά συνήθως διατηρούν ουδετερότητα, εν τέλει συμμαχούν με τον αυτουργό.
Μερικοί από τους λόγους για τους οποίους δεν υποστηρίζεται η ομάδα/άτομο στόχος είναι επειδή:
1. Ο στόχος βλέπει το εχθρικό πρόσωπο του διώκτη, ενώ οι υπόλοιποι το φιλικό.
2. Ο διώκτης δηλητηριάζει τη σκέψη των υπολοίπων εναντίον του στόχου
3. Όταν υπάρχει διαμάχη, οι περισσότεροι συμμαχούν με τον δυνατό ή τον «φαινομενικά ηθικά αδύναμο».
4. Μερικοί αντλούν ικανοποίηση παρατηρώντας τον στόχο να υποφέρει.
Επομένως, η ηθική παρενόχληση (mobbing) είναι επιβλαβής, μεταδοτική και επικίνδυνη απ’ όπου και αν προέρχεται και χρήζει ιδιαίτερης προσοχής.
