"Ο μπαμπάς του Νίκου πέθανε! Θα πεθάνετε και εσείς, μαμά;"
- Admin
- 20 Ιαν 2021
- διαβάστηκε 5 λεπτά
Έγινε ενημέρωση: 20 Ιουν
Ο μπαμπάς του Νίκου πέθανε. Μαμά, θα πεθάνετε κι εσείς;
Συνέβη κάτι πολύ δυσάρεστο χθες. Ο πατέρας του συμμαθητή της κόρης μου και στενός, οικογενειακός μας φίλος απεβίωσε. Είμαστε όλοι μας τρομερά θλιμμένοι, συντετριμμένοι και πανικοβλημένοι. Και μέσα σε όλα αυτά, λόγω του θανάτου, γεννήθηκαν μύριες απορίες στα παιδιά. Απορίες που καλά-καλά εμείς, οι ενήλικες, δεν ξέρουμε πώς να απαντήσουμε και πώς να διαχειριστούμε.
Εγώ, ποτέ μέχρι πρότινος, δεν είχα συζητήσει με την κόρη μου για το συγκεκριμένο θέμα. Δεν ήθελα να την αναστατώσω, ούτε να της βάλω ιδέες στο μυαλό ανοίγοντάς της μία τέτοιου είδους συζήτηση. Ωστόσο, μέσα από την κουβέντα μας συνειδητοποίησα πως τα παιδιά είναι περισσότερο εξοικειωμένα με τον θάνατο απ’ ότι φανταζόμαστε εμείς οι ενήλικες. Το διαβάζουν στα παραμύθια, το βλέπουν στα κινούμενα σχέδια και στα παιχνίδια, στα ζώα γύρω τους. Σκεφτόμουν, επίσης, πως ίσως μέχρι κάποια ηλικία ή έστω για κάποιο συγκεκριμένο χρονικό διάστημα θα ήταν καλύτερο για το παιδί, εάν πέθαινε κάποιο κοντινό του πρόσωπο, να μην του πω όλη την αλήθεια. Για παράδειγμα να πω ότι λείπει για ταξίδι ο θανών. Οι φίλες μου, μου διαβεβαίωσαν πως η απόκρυψη της αλήθειας θα προκαλούσε στο παιδί επιπλέον τραύμα, διότι θα κλονίζονταν ακόμα περισσότερο η εμπιστοσύνη του στους ενήλικες. Η εμπιστοσύνη έτσι κι αλλιώς θα κλονιστεί με την απώλεια, αλλά είναι σημαντικό να συνεχίσει να εμπιστεύεται τους υπόλοιπους ενήλικες και να νιώθει ασφαλές μαζί τους.
Η μητέρα του συμμαθητή μας, φίλη μας και σύντροφος του θανόντα με εξέπληξε με την ψυχραιμία και την ωριμότητα που διαχειρίζεται την κατάσταση. Πήγε εκείνη να πάρει το παιδί από το σχολείο, παρόλο που της έλεγαν πως πρέπει να διευθετήσει τα θέματα της κηδείας. Ωστόσο, εκείνη επέλεξε να αναθέσει σε μία φίλη της αυτά τα διαδικαστικά θέματα, μάζεψε όλη της δύναμη και πήγε να προστατέψει και να προετοιμάσει το παιδί της. Έτσι, θεώρησε πως δεν θα τον αφήσει με τις απορίες που θα είναι πιο μεγάλες από τον ίδιο για να τις διαχειριστεί. Μου έκανε εντύπωση που χρησιμοποίησε συνειδητά λέξεις όπως ‘’πέθανε’’ και ‘’θάνατος’’, αντί για εκφράσεις όπως ‘’έφυγε’’, ‘’είναι στον ουρανό’’, ‘’έφυγε από τη ζωή’’, ‘’πήγε ένα ταξίδι’’, ‘’τον σκότωσαν οι κακοί’’, ‘’κοιμάται’’, ‘’τον πήρε ο Θεός’’. Του εξήγησε απλά και κατανοητά τον τρόπο που πέθανε ο πατέρας του, τον καθησύχασε πως κατά πάσα πιθανότητα κάτι αντίστοιχο δεν θα συμβεί ούτε στην ίδια ούτε σε κάποιον άλλον γύρω του, πως υπάρχουν γεγονότα δυσάρεστα που συμβαίνουν ξαφνικά, αλλά τις περισσότερες φορές ακόμα κι αν συμβούν ξαφνικά μπορούμε να τα διαχειριστούμε, τον βοήθησε να βρει τις λέξεις και να αναγνωρίσει τα αντίστοιχα συναισθήματα για αυτό που βιώνει, τον άκουσε να της εκφράζει τον φόβο, τον θυμό και τις ενοχές του χωρίς να τον διακόπτει και χωρίς να φοβάται τις απορίες που εύλογα του γεννήθηκαν.
Του ζήτησε να επιλέξει, αν επιθυμεί να έρθει στην κηδεία. Εφόσον, επέλεξε το ίδιο το παιδί να πάει, το προετοίμασε για αυτό που δει και θα αντικρίσει και ζήτησε από την αδερφή της, που ήταν πιο ήρεμη και ψύχραιμη, να τον συνοδεύσει. Το παιδί θα συνεχίσει να μένει κανονικά στο σπίτι του και να παρευρίσκεται στις δραστηριότητές του, εκτός αν εκείνο επιθυμήσει κάτι διαφορετικό. Του πρότεινε επίσης να φυτέψουν μαζί ένα δεντράκι στο μπαλκόνι για να το φροντίζουν και να υιοθετήσουν ένα σκυλάκι για να του κρατά κι αυτό συντροφιά στη μετάβαση προς τη νέα συνθήκη. Προμηθεύτηκε ένα καλογραμμένο παραμύθι με σχετική θεματολογία κι αποφάσισε πως θα χρησιμοποιήσει το συμβολικό παιχνίδι για να επικοινωνήσει πιο αποτελεσματικά με το παιδί σε όλο αυτό το διάστημα του πένθους. Κάτι που επίσης μου έκανε εντύπωση, ήταν ο τρόπος που ζήτησε από το περιβάλλον να επικοινωνεί τον θάνατο με το παιδί. Τους είπε απλά και ξεκάθαρα να επιτρέπουν στο παιδί να εκφράζει τον θυμό και τον φόβο που αναμενόμενα θα επικοινωνήσει είτε λεκτικά είτε μη λεκτικά, μέσα από το παιχνίδι για παράδειγμα. Επίσης, τους ζήτησε να του κάνουν ξεκάθαρο, πως δεν φέρει καμία απολύτως ευθύνη για τον θάνατο του πατέρα του και πως η μητέρα του παραμένει υγιής, πως συνεχίζει να τον αγαπά και να τον φροντίζει, χωρίς ωστόσο να σημαίνει πως δεν θα περάσει ένα διάστημα που θα είναι περισσότερο θλιμμένη και μελαγχολική, λόγω του θανάτου. Τέλος, τους απέτρεψε να χρησιμοποιούν εκφράσεις όπως ‘’Θα με πεθάνεις!’’ ή ‘’Εσύ έχεις όλη τη ζωή μπροστά σου, εγώ τελείωσα πια...’’. Μια άλλη, κοινή μας φίλη, με αφορμή αυτό το γεγονός έμαθα πως ήδη είχε συζητήσει με τα παιδιά της για τον θάνατο. Θεώρησε πως έτσι, σε πιο ουδέτερο έδαφος, τα προετοιμάζει προτού συμβεί κάτι αντίστοιχο. Με αφορμή ένα παραμύθι, τα παιδιά της ξεκίνησαν να της κάνουν ερωτήσεις γύρω από το θέμα αυτό. Ο τρόπος που τους το εξήγησε μοιάζει με αυτόν της φίλης μας και μου έδωσε κουράγιο για να το συζητήσω κι εγώ με την κόρη μου.
Μέσα σε όλα αυτά τα δυσάρεστα και ανθρώπινα που συνέβησαν, τώρα όλη η τάξη τους συζητάει το θέμα αυτό. Σε μια συζήτηση που κάναμε σήμερα με τη δασκάλα τους μας ανέφερε πως αναμφίβολα αυτό το γεγονός είναι μια από τις πιο επώδυνες καταστάσεις που καλούνται κάποια παιδιά να αντιμετωπίσουν. Μας εξήγησε πως ο γνωστός ψυχολόγος, ψυχίατρος και ψυχαναλυτής Bowlby είχε ορίσει ως ορόσημο την ηλικία των ένδεκα ετών, όπου τα παιδιά είναι πιο ευάλωτα στους ψυχολογικούς κινδύνους. Διότι, τα παιδιά μέχρι αυτήν την ηλικία έχουν πολύ έντονα την ανάγκη για ασφάλεια που προκαλείται και χτίζεται από τους οικογενειακούς τους δεσμούς. Χωρίς ωστόσο να σημαίνει πως ένας έφηβος δεν έχει εξίσου την ανάγκη για ένα σταθερό και ασφαλές περιβάλλον. Έτσι, μας εξήγησε πως η αλήθεια της ιστορίας γύρω από τον θάνατο είναι αναμφίβολο δικαίωμα των παιδιών, προσαρμόζοντάς την ωστόσο στην εκάστοτε ηλικία. Μας εξήγησε πως τα παιδιά προσχολικής ηλικίας δεν αντιλαμβάνονται, ούτε την έννοια ούτε τη μονιμότητα του θανάτου. Στην ηλικία του δημοτικού αρχίζει κι αλλάζει αυτή η αντίληψη, αλλά πιστεύουν πως μπορούν να βρουν τρόπο για να φέρουν πίσω τον θανόντα, για παράδειγμα ‘‘αν είναι καλά παιδιά’’, καθώς επίσης ενοχοποιούν τον εαυτό τους για την απώλεια. Κατά τη διάρκεια της προεφηβείας, ξεκινά η απομυθοποίηση όλων των προηγούμενων πεποιθήσεων κι αυτό τους καθιστά ευάλωτους στον θάνατο και τους ίδιους. Ενώ, καθώς μεγαλώνουν, ως έφηβοι πλέον, προσπαθούν να τον επεξεργαστούν αναπτύσσοντας φιλοσοφικές κι υπαρξιακές ανησυχίες. Ωστόσο, δεδομένου ότι υπάρχουν και ατομικές διαφορές, η δασκάλα θα ξεκινήσει τη συζήτηση με τα παιδιά ρωτώντας τους για αυτά που ήδη γνωρίζουν. Θα τους επιβεβαιώσει πως κανένας δεν πονά αφού έχει πεθάνει, θα απαντήσει απλά και αληθινά στις απορίες τους. Το βασικό μήνυμα που θα προσπαθήσει να περάσει στα παιδιά είναι πως, για κάποιο διάστημα, μπορεί να βλέπουν τον φίλο τους να κλαίει και να μην έχει όρεξη για παιχνίδι, επειδή πέθανε ο πατέρας του. Θα τους καθησυχάσει λέγοντας τους πως η αντίδραση αυτή είναι απόλυτα φυσιολογική. Θα τους θυμίζει επίσης πως ο ίδιος έχει όλη τη ζωή μπροστά του για να μεγαλώσει και να μεταδώσει στους ανθρώπους γύρω του τη ζωή που του είχε μεταδώσει ο πατέρας του. Τέλος, θα τους εξηγήσει πως αυτό που ζητά τώρα ο φίλος τους είναι αγάπη, συντροφιά, παιχνίδι και ανοιχτωσιά για να χωνέψει αυτό που του συνέβη.
